بنابر جدیدترین اخبار سینما و تلویزیون ایران، پنجمین دوره از جشنواره «جام‌جم» بالاخره شب گذشته ۲۱ اسفندماه در حالی به کار خود پایان داد که تصاویر به‌جا مانده از آن در حافظه مخاطبان سیما، بیش از هر متنی، دربرگیرنده «حاشیه‌ها» بود.
حاشیه‌هایی که از کنایه‌های مجری به داوران و برگزیدگان آغاز شد و تا سخنان اعتراضی و کنایه‌آمیز برخی برگزیدگان روی سن ادامه یافت و باعث شد خیلی زود فیلم‌های چند ثانیه‌ای کنش‌ها و واکنش‌های حاضران در این رویداد فضای مجازی را فرابگیرد.
درباره جشنواره پنجم «جام‌جم» گفتنی کم نیست اما به فراخور بازتاب‌های این رویداد در کمتر از ۲۴ ساعت گذشته از برگزاری، مروری بر اهم این حواشی داشتیم تا شاید به این پرسش پاسخ بدهیم؛ برگزاری جشنواره جام‌جم واقعاً چه دستاوردی برای صداوسیما به همراه داشت؟
یک شب‌نشینی طولانی
آئین اختتامیه شب گذشته بعد از پنج دوره برگزاری می‌توانست با برنامه‌ریزی بهتر و کنداکتور دقیق‌تر برای اهدای جوایز برگزار شود. هرچند شاید در هر صورت اهدای بیش از ۵۰ تندیس در یک مراسم زمان برگزاری را به همین اندازه به درازا می‌کشید و شاید به همین دلیل هم با وجود اصرارهای مجری برای مختصرگویی برگزیدگان و تلاش برای سرعت‌بخشی، این برنامه بیش از چهار ساعت ادامه یافت. با این همه طراحی اجزای مختلف برنامه همراه با چیدمان کنداکتور می‌توانست شرایط مطلوب‌تری را به یک رویداد رسانه‌ای بدهد.
به خصوص که کارگردانی این مراسم را محمد حمیدی‌مقدم برعهده داشت که پیش از این کارگردانی آئین‌های مرتبط با رویدادهای مهمی همچون جشنواره فیلم فجر را در کارنامه خود داشته است. اما شاید برنامه‌ریزی برای قدردانی از همه پتانسیل‌های تلویزیون در یک شب‌نشینی طولانی این امکان را به او هم نداد که بتواند رویدادی جذاب و شبی باشکوه برای اهالی رسانه ملی رقم بزند.
به ترکیب بی‌تناسب و متعدد بخش‌های مختلف تجلیل و تکریم در کنداکتور، می‌توانید تایم طولانی سخنرانی مدیران سیما را هم ضمیمه کنید تا شرایط نامساعد این برنامه بیش از پیش عیان شود.
سرانجام تخلف حاشیه‌ساز چه شد؟
اما دوره پنجم جشنواره «جام جم» با یک تمایز نسبت به دوره‌های قبل کلید خورد و آن افزوده شدن بخش آرای مردمی به فهرست برگزیدگان این رویداد بود. نکته‌ای که بارها بر اهمیت آن تأکید و به‌عنوان پتانسیل اصلی این دوره از آن یاد شد. قرار هم بر این بود که مردم بتوانند در جایگاه داوران به آثار موردعلاقه خود رأی دهند. برگزاری این بخش اما در میانه راه با حاشیه‌های فراوانی در زمینه تبلیغ و اطلاع رسانی همراه شد و در ادامه با یک اختلال حاشیه‌ساز به‌عنوان یک «تخلف» پای مسئولان انتظامی و قضائی را هم به جریان برگزاری یک رویداد رسانه‌ای باز کرد.
تخلفی که ابتدا با عناوینی چون حمله سایبری و اختلال از آن یاد شد اما پیگیری درباره چگونگی و چرایی آن ابعاد تازه‌ای از ماجرا را عیان کرد.
فارغ از فرآیند رسانه‌ای شدن و ارائه توضیحات از سوی مسئولان برگزاری در روزهای منتهی به آئین اختتامیه، به نظر می‌رسید ضرورت دارد مسئولان جشنواره در آئین اختتامیه واکنشی صریح‌تر و دقیق‌تر نسبت به این حاشیه داشته باشند، اتفاقی که نه تنها رخ نداد که با به‌کار بردن واژه «سوءتفاهم» از سوی معاون سیما تلاش شد اندکی به حاشیه هم رانده شود؛ که نشد!
وقتی همه معترضیم!
از نکات عجیب در برگزاری این دوره از جشنواره «جام‌جم» حجم و سطح «اعتراض» و «کنایه» در آن بود! این رویداد هم به مانند هر رویداد دیگری که بنا بر داوری و قضاوت در آن است، با اعلام فهرست پرشمار برگزیدگان، بازهم در راضی نگه داشتن «همه» ناکام ماند و به همین دلیل ساعتی پس از اتمام آئین اختتامیه کنایه‌ها نسبت به آن کلید خورد.
جالب اینکه در این جریان مجری کم‌حاشیه و آرامی مانند نجم‌الدین شریعتی هم ساکت نماند و در صفحه مجازی خود نوشت: «کاش به پاس مشارکت میلیون مردم عزیز در نظرسنجی وسیع این ایام، مردمی بودن این جشنواره در میان آرامدیران و هیأت داوری رنگ نمی‌باخت و تحت‌الشعاع قرار نمی‌گرفت و شایسته بود لااقل میزان و درصد آرا در بخش‌های مختلف اعلام می شد»
البته اعتراضات همه از این جنس نبود و نحوه داوری‌های جشنواره جام‌جم صدای برخی دیگر از مجریان را هم در آورد؛ به طور مثال داریوش فرضیایی یا همان عمو پورنگ در فضای مجازی نوشت: «شاید نخواهند دیده شویم، شاید نخواهند شنیده شویم، غافل از آنکه خداوند همین نزدیکی‌هاست.»
صریح‌تر از این‌ها اما واکنش پژمان بازغی بود که هرچند در آئین اختتامیه حضور داشت اما در اعتراض به نتایج در صفحه شخصی خود خبر از خداحافظی با برنامه «کودک شو» داد.
سبک و سیاق برگزاری جشنواره «جام‌جم» به جهت نامتناسب بودن برنامه‌هایی که قرار است در یک بخش مورد قضاوت و داوری قرار گیرند، بخش زیادی از این واکنش‌ها را ناگزیر کرده است و باعث شده به رغم تلاش داوران در رسیدن به حداکثر استانداردهای تخصصی، بازهم شائبه‌ها و اعتراضات به قوت خود باقی بماند.
جالب اینکه این اعتراضات در حالی است که از سوی دیگر نمی‌توان تعدد بالای جوایز که اساساً «اعتبار» جوایز اهدایی را به حداقل ممکن رسانده را هم نادیده رفت؛ تمهیدی که نتوانست برای رهایی داوران از اعتراضات احتمالی هم راهگشا باشد.
کنایه‌بازی در ویترین رسانه ملی
ای کاش اما گلایه‌ها و اعتراضات محدود به بیرون‌ماندگان از دایره برگزیدگان جشنواره می‌ماند؛ چه اینکه برای مخاطبانی که حوصله کرده و به‌رغم زمان بلند آئین اختتامیه ترجیح دادند به تماشای آن از قاب تلویزیون بنشینند، حجم تبادل کنایه‌ها از تریبون رسمی این رویداد هم غیرمنتظره و عجیب بود.
مصادیق این کنایه‌ها خیلی پررنگ‌تر از موارد مرتبط با متن رویداد، در فضای مجازی دست به دست شد و جالب اینکه به داخل مراسم هم محدود نماند و در مورد عجیبی به داخل استدیوی یکی از برنامه‌هایی که پوشش زنده آئین اختتامیه را در دستور کار داشت، کشیده شد.
بروز اختلاف در بدنه هر رسانه‌ای می‌تواند طبیعی‌ترین اتفاق ممکن باشد اما اینکه با هزینه همان رسانه ویترینی تدارک دیده شود تا این اختلافات و اصطکاک‌ها در منظر عموم مخاطبان عیان شود، از اتفاقات غیرمنتظره‌ای بود که «جام‌جم» شب گذشته رقم زد.
بخش مهمی که در سکوت حذف شد!
یکی دیگر از اتفاقات عجیب در برگزاری آئین اختتامیه جشنواره جام‌جم، حذف فرآیند داوری آثار در یکی از زیربخش‌هایمهم و تازه تعریف‌شده در این رویداد بود. رقابت آثار در بخش «آگهی‌های بازرگانی» از اتفاقات ویژه‌ای بود که قرار بود برای نخستین بار در جشنواره پنجم جام‌جم و توسط کمیسیون تخصصی مربوطه صورت بگیرد و حتی تا پیش از برگزاری اختتامیه اعلام شده بود ۲۵۰ اثر برای رقابت در این بخش به دبیرخانه ارسال شده اما در ترکیب برگزیدگان شب گذشته خبری از آرای این کمیسیون نبود!
البته کمیسیون آگهی‌های بازرگانی که امسال در کنار بخش‌های دیگر جشنواره کار خود را آغاز کرده بود، یک روز قبل از برگزاری جشنواره از ترکیب کمیسیون‌ها حذف شد و مرتضی میرباقری معاون سیما هم تنها اشاره‌ای ضمنی به برگزاری «کمیته بازار» در سال آینده در سخنرانی خود در آئین اختتامیه داشت که احتمالاً منظور همین کمیته حذف شدهآگهی‌های بازرگانی بوده است.
مازیار حبیبی‌نیا، پویا بادکوبه، دکتر سعید نبویان، سعید سبحانی، دکتر محمود محمدیان، دکتر محمدرحیم اسفیدانی و پریسا پورشانی اعضای هیأت داوران بخش آگهی‌ها و تبلیغات تلویزیونی بودند که بدون توضیح مشخصی داوری‌شان در این حوزه به سال آینده موکول شد.
سرمایه‌ای که هزینه‌ساز شد
احتمالاً در قبال انتقاداتی که به بخشی از آن‌ها در این گزارش مختصر اشاره شد، مسئولان برگزاری جشنواره جام‌جم به آمار و ارقام مرتبط با آثار داوری شده در بخش‌های مختلف مهمتر از آن کمیت جوایز اهدایی ارجاع خواهند داد و به استناد این آمار بر اهمیت این رویداد تأکید می‌کنند اما واقعیت آن است ماحصل آنچه در قالب پنجمین جشنواره «جام‌جم» در ذهن مخاطب و فضای رسانه‌ای به یادگار ماند، بیشتر از جنس حاشیه و به‌تعبیر صریح‌تر «هزینه» بود تا دستاورد.
برگزاری جشنواره‌ای برای ارزیابی تولیدات رسانه ملی حتماً و یقیناً فی‌نفسه نمی‌تواند محل ایراد باشد اما کیفیت اجرایی شدن این مهم است که نتیجه آن را رقم می‌زند.
همه چهره‌ها و برنامه‌سازانی که دیشب روی سن جشنواره «جام‌جم» تجلیل شدند و تندیس گرفتند، سرمایه‌های این رسانه هستند و بخش قابل توجهی از آن‌ها تا پیش از دریافت تندیس این جشنواره هم جایگاه و اعتباری مشخص در فضای حرفه‌ای و نگاه مخاطبان این رسانه داشتند؛ با قبول این پیش فرض جدی‌تر می‌توان به پاسخ این سوال فکر کرد که برگزاری این رویداد و اعطای پرشمار تندیس «سرو» چه ارزش افزوده‌ای را به کارنامه دریافت‌کنندگان این جوایز ضمیمه کرده است؟ اساساً وقتی قرار است جوایز یک رویداد بین بخش عمده‌ای از آثار «تقسیم» شود، این جوایز چه اعتبار مضاعفی می‌تواند برای برگزیدگان به همراه داشته باشد؟
آیا به دلیل فقدان همین اعتیار و شدت «معمولی» بودن فرآیند داوری‌ها نیست که در ۲۴ ساعت گذشته، بیش از متنجشنواره «جام‌جم»، حاشیه‌های این رویداد برای مخاطبان ارزش پیدا کرده و آن را در فضای مجازی با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند؟ کاش همین امروز برای برگزاری باکیفیت‌تر دوره ششم جشنواره «جام‌جم» به‌دنبال پاسخی صریح و بی‌تعارف به این سوالات باشیم.
منبع: خبرگزاری مهر